Dat rouwen bij het leven hoort, wil niet zeggen dat het makkelijk is. Mensen zijn van nature pijnvermijders en nemen liever de ‘binnenbocht’. Het kan zomaar zijn dat jaren later blijkt dat door het niet aangaan van rouw verschillende verliezen zich hebben opgestapeld waar het oorspronkelijke verlies onder zit. Want ieder verlies raakt de ervaringen van oude verliezen aan. Mijn vraag is altijd: ‘wat valt er nog te rouwen’ of ‘wat is je pijn?’ Om te ervaren en te ontdekken en vooral te voelen of het te maken heeft met oude verliezen.
Verborgen verlies gaat over alles waar je in het nu nog aan denkt en heeft betrekking op iemand, iets of een situatie waar je zo van houdt of hield. Daarom wordt rouwen ook wel de achterkant van liefde genoemd. Want verdriet bestaat vanwege de grote liefde.
Van nature rouwen we om iemand met wie of iets waarmee we een sterke emotionele band hadden. Ieder rouwt op zijn of haar eigen manier. Er is geen sprake van een juiste of verkeerde manier van omgaan met verlies. En de ene pijn is niet groter of erger dan de andere pijn. Ieders pijn mag er zijn.
Dat rouwen lichaam, ziel en geest raakt, maakt dat het jaren kan duren of misschien wel een leven lang. Vandaar dat er wordt gezegd: rouw draag je je hele leven met je mee. Maar rouwen duurt zolang als het duurt. Je hart vindt de weg terwijl het proces zich ontvouwt.
De manier waarop je rouwt, is bepalend voor je gezondheid en je geluk in de toekomst. Het heeft invloed op de relatie met jezelf, de mensen van wie je houdt en om je heen en met het leven zelf. Hoe bang je ook bent voor de pijn, ik geloof erin dat de meeste mensen voldoende veerkrachtig zijn om het verlies te boven te komen en opnieuw evenwicht te vinden.
Ieder staat voor zijn eigen unieke rouwarbeid
Rouwarbeid vergt ontzettend veel energie en is zware emotionele arbeid. Het verdriet, het gemis en de onmacht kunnen je het gevoel geven dat je fundament is weggevaagd.
Het woord arbeid is denk ik gekozen om het besef te geven dat je als rouwende actief iets kunt doen en hebt te doen aan gevoelens zoals verdriet, schuld, schaamte, ontroostbaarheid en machteloosheid. Gezond rouwen is ten diepste leven.
Inmiddels zijn er vijf rouwtaken, maar ik wil er graag bij vertellen dat deze taken door elkaar heen lopen, dat de ene taak niet voltooid hoeft te zijn om aan de andere te beginnen. En dan ook nog: in een andere periode van je leven kun je deze taken opnieuw opnemen wanneer er toch nog stukjes verlies aan te kijken zijn.
0 = Rouwen hoort bij het leven
Deze rouwtaak, rouw als onderdeel van het leven, is toegevoegd door het Centrum voor Verborgen Verlies en nodigt mij in ieder geval uit om bij te dragen aan psycho-educatie.
1 = het erkennen van verlies, de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien
Hier gaat het over het onwerkelijke en de schok dat het niet waar kan zijn. Je bent bezig met de werkelijkheid van het verlies onder ogen te zien of je bent nog niet in staat om het verlies onder ogen te zien. Wanneer je de realiteit ontkent, kun je vastlopen in deze eerste rouwtaak en doet ontkenning zich voor. Misschien ontken je de betekenis van het verlies door de betekenis die je verlies had te minimaliseren of de zwaarte ervan.
Tips voor de omgeving:
Dwing de rouwende niet om de realiteit van het verlies te willen zien. Soms is tijdelijke ontkenning nodig.
In verdriet heeft de rouwende geen ruimte voor jouw ervaring of verhaal. Dus begin niet te vertellen over wat je zelf hebt meegemaakt.
Om te troosten, helpt het vaak om liefdevol te zwijgen.
Niet iedereen huilt, niet iedereen kan of wil zijn gevoelens laten zien.
Geef de tijd als er wordt gehuild, probeer niet de stilte te vullen.
Wees behoedzaam met omhelzen.
Bedenk geen oplossingen, er valt niets op te lossen.
2 = de pijn van het verlies ervaren, emoties uiten
De pijn van het verlies ervaren betekent dat je geen pijn hebt, maar pijn bent. De zware golf dat alles anders is en dat het nooit meer zo wordt als vroeger. Het verdriet en de pijn die je bij momenten overvallen. De rouwzee met de golven van het verdriet. Daarnaast kan er ook sprake zijn van boosheid. Omdat jij alleen verder moet. Omdat je een deel van jezelf bent kwijtgeraakt. Omdat je niet meer weet wie of wat je bent. Er kan ook sprake zijn van schuldgevoelens. Veel schuldgevoelens hebben te maken met liefde en verantwoordelijkheid. Opgekropte schuldgevoelens kunnen gevaarlijk zijn, dus spreek ze vooral uit. Je hebt schuldgevoelens, maar je bent ze niet.
Tips voor de omgeving:
Alleen de rouwende weet hoe hij zich voelt, luister hiernaar.
Laat gebeuren wat er gebeurt, erken de pijn van de rouwende.
Dwing niet om te praten.
Weet dat intense emoties zomaar kunnen omslaan.
Vraag wat er in het moment zo moeilijk is als er sprake is van agressiviteit.
Je weet niet hoe de rouwende in al zijn verdriet probeert zijn best doet. Zeg niet: je moet wat meer je best doen.
Ondanks je luisterende aanwezigheid en attente zorg moet de rouwende zijn eigen pijn verdragen. Jij kunt de pijn niet wegnemen.
3 = aanpassen aan de wereld
Hier ben je bezig met externe, interne en spirituele aanpassingen.
Extern: hoe het verlies je dagelijkse leven in de wereld verandert.
Intern: hoe het verlies je zelfgevoel bepaalt.
Spiritueel: je geloof in het leven, de toekomst en waarden. Je gaat op zoek naar zingeving en betekenis en hoe je verder kunt leven zonder een antwoord.
Je kunt je zelf tegenwerken door je hulpeloos op te stellen en daardoor vastlopen op deze rouwtaak. Hier kan sprake zijn van het idealiseren of vasthouden aan de identificatie. Je aanpassen betekent herstel van een reëel beeld van je verlies, met zowel de positieve als de negatieve aspecten. Door je hierover uit te spreken, neemt de geïdealiseerde versie af. Identificatie kan zich in allerlei vormen voordoen.
Je verlies kan ook leiden tot vernieuwing van je leven en geeft vertrouwen in de toekomst. Je kunt niet veranderen wat er is gebeurd, maar je kunt wel jezelf veranderen. Soms helpt het om daarbij iets nieuws te kiezen. Misschien kun je nieuwe mogelijkheden en interesses ontwikkelen. Het nieuwe helpt je om het oude mee te nemen.
Tips voor de omgeving:
Niet iedereen is goed met woorden en vaak is het goed bedoeld.
Erken de gevoelens van de rouwende en vraag hoe voel je je vandaag? of wil je erover praten? in plaats van sterkte of hoe gaat het?
Minimaliseer het verdriet van de ander niet.
4 = de draad van het leven weer oppakken, herinneren en weer leren genieten
Zelf benadruk ik bij deze rouwtaak het belang van herinneren in het rouwproces. Herinneren doe je in je hart, niet met je hoofd. Het betekent dat je je verlies op een andere manier in je innerlijk bewaart. Je kunt nog altijd hebben wat je hebt verloren. Als het gaat om het verlies van een dierbare, dan is herinneren een krachtige manier om zijn of haar bijdrage te eren. Het is verrijkend om je te laten inspireren door de elementen uit zijn of haar leven. Omkijken naar mooie herinneren is ook helpend om naar de toekomst te kijken.
Tips voor de omgeving:
Erken… en vraag:
Hoe voel je je vandaag?
Wil je erover praten?
In plaats van:
Hoe gaat het?
Sterkte.